دامپزشکی دانشی تجربی است که به شناخت، درمان و پیشگیری بیماریهای حیوانات اهلی و درمان سایر حیوانات می‌پردازد. در این رشته همچنین به بیماریهای مشترک انسان و دام پرداخته می‌شود.
دامپزشکی دانشی کهن است و در ایران قدیم از دامپزشک به عنوان بیطار یاد می شده است. واژه انگلیسی دامپزشکی (veterinary) برای اولین بار توسط توماس براون در سال ۱۶۴۶ به کار گرفته شد.
دامپزشکی در جهان
علم دامپزشکی با عبور انسان نخستین از حالت شکارچی به کشاورز متولد شد. همزمان با رواج اهلی کردن حیوانات، دامپزشکی اهمیت بیشتری یافت. در لوح حمورابی (۲۲۰۰ سال قبل از میلاد) ارزش کار فردی که به معالجه گاو وسایر حیوانات می‌پرداخته تعیین نموده‌است. بعد از سقوط امپراطوری روم و تا حدود قرن سیزدهم میلادی، اسناد کلی راجع به دامپزشکی وجود دارد. در قرون وسطی و اعراب اطلاعاتی را در مورد دامپزشکی از هند و ایران کسب نمودند. کلود بورگلا (۱۷۷۹ – ۱۷۰۲) مطالعات فراوانی بر روی اسب انجام داد و دائره المعارف جالبی راجع به آن به رشته تحریر در آورد.
بورگلا باهمکاری آلمبرت، مالشرب، ولتر، دیدرو و تورگو اولین مدرسه دامپزشکی را در شهر لیون فرانسه تاسیس نمودند. با موافقت لوئی پانزدهم، شورای دولتی پادشاهی قانون تاسیس مدارس دامپزشکی را در تاریخ ۴ اوت ۱۷۶۱ تصویب نمود و در تاریخ ۱۰ ژانویه ۱۷۶۲ اولین مدرسه دامپزشکی در دنیا افتتاح شد. در سال ۱۷۶۶ مدرسه دامپزشکی دیگری در مزون آلفورت (پاریس) تاسیس شد. سپس تا قبل از سال ۱۸۰۰ به طور متوالی مدارس دامپزشکی در وین، تورین، کپنهاک، پادوآ، هانور، لایپزیک، بولونیا، ناپل، برلین، مونیخ، میلان، لندن و مادرید تاسیس شدند. دامپزشکی همگام با پزشکی پیشرفت نموده و روشها و تکنیکهای مورد استفاده خود را بصورت مشترک با آن بدست آورده‌است. دامپزشکی در واقع در تقاطع راه پزشکی و کشاورزی قرار گرفته و در روابط میان انسان و حیوان نقش مهمی را ایفا می‌کند.
دامپزشکی کهن در ایران
در سفرنامه فیثاغورث در مورد زرتشت و آئین او نکته جالبی وجود دارد و آن نکته این است که زرتشت از فن دامپزشکی و درمان حیوانات اطلاع داشته‌است که در کتاب اوستا می‌توان نکات متعددی درباره پرورش حیوانات و روش درمان بیماریهای دام مشاهده کرد.
در این کتاب برای اولین بار به طبقه بندی حیوانات برمی خوریم. مسئولیت پرورش و درمان بیماریهای حیواناتی چون اسب، گاو، گوسفند، شتر، سگ، و پرندگان به عهده دامپزشکان بوده‌است و دامپزشکان بدین جهت دارای مقامی ارجمند و با ارزش بوده‌اند.
علاوه بر این چون اسب در ارتش ایران باستان نقش بسیار ارزنده و مهمی داشته‌است، لذا دامپزشکانی که عهده دار تربیت و پرورش و همچنین درمان بیماریهای آنها بوده‌اند، دارای مقامی بسیار والا بوده‌اند. چنانکه رئیس اداره دامپزشکی ارتش در زمان داریوش دارای مقام سپهبدی و فرماندهی دسته سواره نظام بوده‌است. فن دامپزشکی در حدود ۵۰۰ سال بعد از میلاد مسیح در ایران به صورت علمی و کلاسیک در آمده‌است. باید توجه داشت هدف از تربیت مدرسه دامپزشکی در آن زمان درمان اسبان ارتش بوده‌است لذا احتیاج به داشتن افراد متخصص و کاردان زیاد بوده و دامپزشکان در آن زمان به نگارش کتبی تحت عناوین پرورش اسب، فن سوارکاری، درمان بعضی از بیماریهای غیر عفونی و عفونی و چگونگی استفاده از اسب در جنگ اقدام نموده‌اند.
مهمترین وظیفه دامپزشک درایران بعد از اسلام درمان و جلوگیری از بیماری اسبان بود که از دو جنبه جهاد و انجام فریضه حج اهمیت فوق العاده داشت. در ایران در تمام سده‌های بعد از اسلام دامپزشکی در مدارس و جایگاههای خاصی تدریس می‌شد.
دامپزشکی نوین در ایران
در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی که دولت ایران تصمیم گرفت تشکیلات ژاندارمری نوینی را پایه گذاری نماید از دولت سوئد عده‌ای کارشناس نظامی برای تاسیس ژاندارمری استخدام نمود که به همراه افسران سوئدی دو نفر دکتر دامپزشک نیز بودند این دو نفر افسر دامپزشک به اتفاق دامپزشکان اقدام به تاسیس مدرسه دامپزشکی برای تربیت کادر مورد احتیاج ارتش نمودند.
- در سال ۱۳۱۱ بنای دانشکده دامپزشکی ابتدا به صورت مدرسه و بعداً دانشکده گذارده شد. در ابتدای امر این دانشکده زیر نظر وزارت کشاورزی بود ولی بعد با اعزام تعداد قابل ملاحظه‌ای دانشجو به کشور فرانسه و مراجعت ایشان از وزارت کشاورزی منتزع گردید و ضمیمه دانشگاه تهران شد.
-در سال ۱۳۰۴ پس از همه گیری طاعون گاوی (اولین بار در سال ۱۲۹۵ همه گیری طاعون گاوی در شمال و مرکز ایران گزارش شده‌است) شیوع یافت و خسارات بسیاری را سبب شد و در نتیجه در وزارت کشاورزی اداره‌ای به نام سازمان دفع آفات حیوانی (که بعداً به صورت سازمان دامپزشکی درآمد) تاسیس گردید. این شعبه تحت نظارت مؤسسه پاستور (وابسته به وزارت فوائدعامه) با ۲۲نفر پرسنل شامل ۱۴ نفرکادر فنی و ۸ نفر کادر خدماتی تشکیل و مسئولیت آن به عهده مرحوم دکتر عبداله حامدی گذاشته شد.
- در سال ۱۳۰۵ مؤسسه پاستور شعبه دفع آفات حیوانی به وزارت فلاحت منتقل شد.
- در سال ۱۳۱۴ با توجه به ضرورت کنترل بیماریهای مهلک دامی و نظارت بهداشتی دام و فرآورده‌های دامی قانون تفتیش صحی حیوانات به تصویب مجلس شورای ملی رسید و اداره کل دامپزشکی جایگزین مؤسسه دفع آفات حیوانی شد.
- در سال ۱۳۲۴ آئین نامه بازرسی مواد خوراکی مورد تصویب هیات وزیران قرار گرفت و مسئولیت مهمی به دامپزشکی محول گردید.
- در سال ۱۳۲۵ بنابر مصوبه هیئت دولت، بنگاه کل امور دام شامل دو اداره کل دامپروری و دامپزشکی تشکیل گردید. به موجب این مصوبه ادارات دامپزشکی در استانها و شهرستانها بخشی از ادارات کشاورزی استان گردید.
- در سال ۱۳۲۶ اختیارات محدودی به دامپزشکی استانها داده شد به طوری که در هر اداره کشاورزی ۲ معاونت ایجاد شد. یکی از این معاونتها ویژه دامپزشکی در نظر گرفته شد. معاون دامپزشکی رئیس اداره دامپزشکی نیز بود و کلیه امور فنی و مالی در اختیار وی قرار داشت.
- درسال ۱۳۳۹ طی دستور وزیر کشاورزی کلیه ادارات دامپزشکی استانها مستقل و تحت نظارت مستقیم مدیر کل دامپزشکی کشور قرار گرفتند.
- بروز بیماری طاعون گاوی در سال ۱۳۴۸ و تلفات سنگین ناشی از آن و نقش حیاتی دامپزشکی در ریشه کنی آن و گسترش دامداریهای صنعتی در کشور، بازنگری در وظایف و تشکیلات دامپزشکی را اجتناب ناپذیر نمود.
- سرانجام با تلاش و پیگیری مسئولین در سال ۱۳۵۰ قانون سازمان دامپزشکی کشور مشتمل بر ۲۱ ماده و یک تبصره به تصویب مجلس شورای ملی و مجلس سنا رسید.
- در سال ۱۳۶۷ شبکه‌های دامپزشکی استانها دوباره تشکیل و زیر نظر سازمان مرکزی قرار گرفتند. بنا بر دستور وزیر کشاورزی بودجه مستقل به ادارات دامپزشکی استانها اختصاص یافت.
- در سال ۱۳۶۸ بنا بر تصویب مجلس شورای اسلامی، سازمان دامپزشکی کشور و شبکه هادر استانها از وزارت کشاورزی جدا و به وزارت جهاد سازندگی پیوست.
- در تشکیلات کنونی وزارت جهاد کشاورزی سازمان دامپزشکی کشور به عنوان سازمانی مستقل وابسته به آن وزارت شناخته شده و رئیس سازمان دامپزشکی کشور مستقیما تحت نظارت وزیر به انجام وظیفه می‌پردازد. در استانها نیز ادارات کل دامپزشکی ودر شهرستانها شبکه دامپزشکی به طورعمودی زیر نظر سازمان مرکزی دامپزشکی وبه شکل افقی با سازمان جهاد کشاورزی و مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مرتبط می‌باشد.
شرایط تحصیل و نظارت
در هر کشور با فراخور وجود دام، طیور، آبزیان و حیات وحش، دوره‌های تحصیلی متفاوت است اما در اصل و مبنا یکسان. مثلا در اروپا، درس اقیانوس شناسی به دانشجویان تدریس می‌شود اما در ایران این درس بعد از انقلاب اسلامی ایران حذف شده است.
آموزش دامپزشکی شامل دوره‌هایی از دروس زیر است: بیوشیمی، آناتومی، بافت شناسی، فیزیولوژی، میکروب‌شناسی، آسیب شناسی، فارماکولوژی، ایمونولوژی، آمار حیاتی، اصول تغذیه دام، تغذیه اختصاصی دام و طیور، انگل شناسی و بیماریهای انگلی، باکتری شناسی و بیماریهای باکتریایی، بهداشت وصنایع شیر، بیماریهای ماهی و آبزیان، جنین شناسی، سم شناسی، قارچ شناسی، صنایع و مواد غذایی با منشا دامی، کنترل کیفی و بهداشت مواد غذایی، ویروس شناسی، اصلاح نژاد دام، انتخاب و تلقیح مصنوعی دام، ژنتیک، اصول جراحی و هوشبری، تهیه مقاطع بافتی، اصول معاینه، کالبدگشایی و نمونه برداری، اصول همه گیرشناسی، بهداشت و بازرسی گوشت، روان شناسی، رفتارشناسی، بیماریهای اندام حرکتی، بیماریهای تولید مثل، بیماریهای طیور، بیماریهای درونی دامهای بزرگ و کوچک، بیماریهای متابولیک دام، بیماریهای مشترک بین انسان و دام، پرورش و بیماریهای زنبورعسل، جراحی‌های دام بزرگ و کوچک، عملیات درمانگاهی، کلینیکال پاتولوژی، مامایی، مسمومیت‌های دام، حیات وحش، کارورزی‌های داخلی و جراحی دامهای بزرگ و کوچک وطیور وآبزیان، آزمایشگاه مرکز تشخیص، کارآموزی و پایان نامه. از طرف دیگر موضوعات بالینی شامل حیطه‌های اصلی طب داخلی، جراحی، طب پیشگیری و کارآموزی بالینی می‌باشد. تکنیکهای به کار رفته در درمانهای دارویی و جراحی این رشته همان تکنینکهای به کار رفته در پزشکی می‌باشد. بعضی از دامپزشکان در رشته خاصی همچون مراقبت از حیوانات کوچک (حیوانات خانگی) و یا دام تخصص دارند. برخی دیگر از دامپزشکان در زمینه درمان حیوانات وحشی (دامپزشک باغ وحش) تخصص دارند. اما اکثر ایشان در رشته های؛ بیماریهای طیور، آبزیان و دام تخصص گرفته و به امر درمان یا تدریس مشغول می‌شوند.
در بسیاری از کشورها دامپزشکان باید دوره‌ای دانشگاهی به مدت 4-5 سال را طی کنند تا مدرک دامپزشکی (.D.V.M) را دریافت کنند که معادل دکترای عمومی است. دوره‌های تخصص بمانند رشته پزشکی وجود داشته و فارغ التحصیلان رشته دکترای دامپزشکی می‌توانند برحسب علاقه شان در رشته‌های متعدد تخصص دامپزشکی و پزشکی ادامه تحصیل دهند، طول دوره‌های تخصصی بطور متوسط سه تا چهار سال بوده و برخی از این رشته‌های تخصصی عبارتند از: دکترای تخصصی دامپزشکی: بیماریهای طیور، مامایی و بیماریهای تولیدمثل دام، آسیب شناسی، جراحی دامپزشکی، کلینیکال پاتولوژی دامپزشکی، بیماریهای داخلی دامهای بزرگ، میکروبیولوژی دامپزشکی، بهداشت و بیماریهای آبزیان، انگل شناسی، فارماکولوژی دامپزشکی، بهداشت و کنترل مواد غذایی، بافت شناسی مقایسه‌ای، بیماریهای داخلی دامهای کوچک، قارچ شناسی دامپزشکی، علوم تشریحی دامپزشکی، رادیولوژی دامپزشکی، ایمنی شناسی، ویروس شناسی دامپزشکی
دکترای تخصصی پزشکی:همچنین دامپزشکان می‌توانند در رشته‌های تخصص علوم پایهٔ پزشکی به تحصیل بپردازند.
نیاز دامپزشکی در هر کشور با کشور دیگر تفاوت دارد. در برخی کشورها مدت تحصیل دامپزشکی ۴ سال و در برخی دیگر ۸ سال است که بعد از گرفتن مدرک دبیرستان درجه رشتهٔ دامپزشکی درخواست شده معین می‌گردد که درچه رشته‌ها هم نیز در هر کشور متفاوت است. در بعضی کشور مدرک دکترا داده می‌شود و در برخی دیگر همانند امریکا وقتی که دانشجو مدرکش را گرفت باید در مراکزی که کشور برای کسب تجربه مهیا کرده‌است کلاس بگذراند و امتحان دهد تا مدرک اصلی را دریافت کند. دانش اموزان باید برای ورود به دانشگاه امتحان MCAT یا VCAT را بدهند و ۵۰۰ ساعت کاراموزی گذرانده باشند. در ایران دکترای دامپزشکی طی مدت ۶ الی ۷ سال اخذ می‌شود و این مدت به ۴ قسمت اصلی تقسیم می‌شود؛ ۱-علوم پایه ۲-مبانی پیش درمانگاهی و دروس بالینی ۳-دوره بالینی و کلینیکی ۴-پایان نامه و گزارش تحقیق
سایت برخی از دانشکده‌های دامپزشکی کشور ایران بشرح ذیل است:
* http://www.uk.ac.ir/DanDam/ Shahid Bahonar University
* http://www.kau.ac.ir/ Islamic Azad University- Kazerun branch, Kazerun Veterinary School.
* http://vetmed.shirazu.ac.ir/ Shiraz University, Shiraz Veterinary School.
* http://www.kiau.ac.ir/ Azad University of Karaj, Faculty of Veterinary Medicine.
* http://www.um.ac.ir/Faculty-schools-id-42.html & http://vet.um.ac.ir University College Ferdowsi of Mashad
* http://vetmed.ut.ac.ir/ - University College Tehran
* http://veterinary.scu.ac.ir/ - University College Shahid Chamran
* http://veterinary.tabrizu.ac.ir/- University College Tabriz
* http://www.urmia.ac.ir/Main/college.aspx - University College Urmia
* http://vetmed.shirazu.ac.ir/index.php - University College Shiraz
* http://www.razi.ac.ir/Faculties/veterniary/index.htm -University College Raz
